Een taalrijke thuisomgeving betekent: veel praten, veel zingen, taalspelletjes spelen, ouders die het goede voorbeeld geven door (voor) te lezen, de kinderen meenemen naar de bibliotheek en zorgen dat er kinderboeken in huis zijn. Het is een misverstand dat het alleen gaat om gezinnen met een lage sociaal-economische status, voor wie voorlezen geen gewoonte is. Sanne: ‘We zien het ook steeds meer bij gezinnen met tweeverdieners, waar de ouders druk, druk, druk zijn. Dat is een belangrijke factor die meespeelt, ook in hoogopgeleide gezinnen. Daarnaast zitten ouders steeds meer op hun telefoon, waardoor ze interactiemomenten met hun kind missen.’
Het stimuleren van de taalontwikkeling
Het stimuleren van de taalontwikkeling zit in allerlei grote én kleine dingen. Daarom krijgen ouders van baby’s allemaal een uitnodiging om een Boekstartkoffertje te komen halen bij de bibliotheek, en hun kindje lid te maken. Zij krijgen een warm welkom en een rondleiding, en ondertussen kunnen medewerkers het gesprek aangaan. Ook is er wekelijks op woensdag een voorleesuurtje. Ouders worden betrokken bij het voorlezen, krijgen handvatten en worden gestimuleerd.
Maar het gaat niet alleen om voorlezen, want voor sommige gezinnen is dat een brug te ver. Bijvoorbeeld in laaggeletterde gezinnen, waar lezen niet zo vanzelfsprekend is. Vanaf de geboorte veel praten met je kind kan dan al een hoop doen. Of samen zingen, benoemen wat je doet: juist de taal in alledaagse situaties is zo belangrijk. Voorop staat dat kinderen plezier beleven aan taal.
Zeker in multiprobleemgezinnen, waar bijvoorbeeld sprake is van schulden of huiselijk geweld, kom je niet eens aan voorlezen toe. Dan is het een kwestie van ouders bewust maken dat ook praten met je kind en speels bezig zijn met taal veel kan opleveren. Het hoogst haalbare is dan dat ouders zich bewust worden van het belang van taal, dat ze meer gaan praten met hun kind. Dat kan ook in de supermarkt zijn, als er samen boodschappen worden gedaan. Juist deze alledaagse situaties bieden dan mogelijkheden.
Sanne: ‘Wat wij altijd benadrukken is: voorlezen is goed voor de taal- en spraakontwikkeling, voor de woordenschat, voor het verhaalbegrijp, de luistervaardigheden. Daarnaast prikkelt het de fantasie. Maar het is vooral ook een heel fijn moment samen voor ouder en kind.’
Gezinsaanpak geletterdheid
Vanaf eind 2024 moeten alle Nederlandse gemeenten de regierol vervullen als het gaat om de aanpak van laaggeletterdheid, inclusief de gezinsaanpak. Deze aanpak richt zich niet enkel op ouders of kinderen, maar op het hele gezin. De VoorleesExpress is een goed voorbeeld van een aanpak op gezinsniveau, door middel van (voor)lezen, praten en taalspelletjes. Voor het project werkt de bibliotheek samen met welzijnsorganisaties als LEV-groep en Onis. Zij coördineren het project, doen de intakes van de vrijwilligers en koppelen hen aan gezinnen. De bibliotheek geeft de vrijwilligers vervolgens een training, voordat ze naar een gezin gaan.
Brainport Ouderaanpak
In Deurne, Asten en Someren is sprake van een Brainport Ouderaanpak. Het Partnerfonds Brainport Eindhoven, waarin onder andere ASML vertegenwoordigd is, is de gezamenlijke sponsor van PSV, maar heeft ook een maatschappelijke missie. Daarbij wordt gefocust op drie thema’s: geldzorgen, vitaliteit en talentontwikkeling. De ouderaanpak valt onder de pijler ‘talentontwikkeling’ en bevat verschillende ouder-kinderprogramma’s, waaronder de VoorleesExpress en Pageturner. Met deze twee traject zijn inmiddels al zo’n 115 gezinnen bereikt.
Pageturner heeft een iets andere insteek dan de VoorleesExpress: het is een traject van 13 weken met 6 informele, korte bijeenkomsten met ouders. Het traject maakt gebruik van digitale prentenboeken van Bereslim, en richt zich niet op het aanleren van vaardigheden, maar op gewoontevorming. De gezinnen die meedoen, zijn erg verschillend. In sommige gezinnen is Nederlands niet de moedertaal, in andere gezinnen wordt voornamelijk dialect gesproken. Het zijn heel verschillende doelgroepen, die allemaal baat kunnen hebben bij deelname.
Sanne: ‘Lezen en voorlezen moeten net zo gewoon worden als tandenpoetsen. Ouders worden hierbij aan de hand meegenomen, en spreken samen doelen uit. Om in de gaten te houden of mensen werken aan hun doelen, kan aan de achterkant van het Bereslim-platform worden bekeken of men die week al een boekje heeft geopend of uit heeft gelezen. Zo niet, dan krijgen de ouders per sms een reminder om hen te stimuleren: ‘Zet hem op, nog één boekje te gaan deze week’.’
Pageturner is gestart in de DAS-gemeenten als pilot, waarbij de gemeente en verschillende welzijnsorganisaties, kinderdagverblijven, scholen en logopedie allemaal betrokken zijn. De bibliotheek en de partners willen zo samen een netwerk opbouwen, en dat ook borgen. Het partnerfonds financiert het project twee jaar. Na die twee jaar is het de bedoeling dat de (voor)scholen en gemeenten deze aanpak structureel borgen in hun beleid.
De gevaren van een taalarme omgeving
Opgroeien in een taalarme omgeving heeft grote impact op het individu, maar ook op de samenleving. Met een lage taalvaardigheid is het moeilijk om aan de samenleving deel te nemen, maar ook om je eigen kinderen op taalgebied te stimuleren. Zo ontstaat een intergenerationele, vicieuze cirkel van laaggeletterdheid.
Ook op de samenleving heeft laaggeletterdheid dus invloed. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat laaggeletterden vaker gebruikmaken van het ziekenhuis en de huisarts. Ook hebben ze drie keer zo vaak een uitkering.
Sanne: ‘Lezen en schrijven is belangrijk voor een actieve rol in onze samenleving. Je kunt zo je steentje bijdragen en je wordt er gelukkiger van. Daar willen we graag aan bijdragen als bibliotheek. Laaggeletterdheid heeft een grote invloed op de loop van je leven. Om je staande te houden in een wereld waarin informatie in overvloed beschikbaar is, is lezen erg belangrijk. En lezen is leuk! Het prikkelt je fantasie. Je kunt hele wereldreizen maken thuis vanaf de bank.’
Meer lezen over het belang van een taalrijke omgeving? Dan heeft Sanne nog wat tips:
(c) Foto: Dave van Hout